Eind februari 1942 naderden Japanse troepen Java. In de Javazee trok schout-bij-nacht Karel W.F.M. Doorman met een eskader Nederlandse, Engelse, Amerikaanse en Australische schepen een machtige Japanse invasievloot van 41 transportschepen onder bescherming van 4 kruisers en 14 torpedobootjagers, onder bevel van schout-bij-nacht T. Takagi, tegemoet. Doorman had 5 kruisers en 9 torpedobootjagers, maar geen luchtverkenning, zoals de Japanners. Om 16.12 uur kregen de beide vloten elkaar in zicht en 5 minuten later werd het vuur geopend.

Het vlaggenschip Hr. Ms. De Ruyter werd twee keer getroffen, maar liep geen schade op. Om 18.00 uur gaf Doorman het sein ‘All ships follow me’; langs een omweg wilde hij proberen de Japanse transportvloot op te sporen en aan te vallen. Door het gemis aan verkenningsvliegtuigen lukte het plan van Doorman niet. Even na 23.00 uur werden de zware Japanse kruisers Haguro en Nachi ontdekt, die het vuur openden en torpedo’s lanceerden. Om 23.32 uur werd de Hr. Ms. Java door een torpedo van de Hachi getroffen, twee minuten later kreeg de Hr. Ms. De Ruyter een voltreffer, afgevuurd door de Haguro. Reeds na 20 minuten verdween de Java in de golven. Slechts 14 van de 526 bemanningsleden en opvarenden werden opgepikt door Japanse torpedobootjagers (andere bronnen spreken van 491 omgekomenen van de 512 opvarenden). Na anderhalf uur onderging  de De Ruyter hetzelfde lot. In totaal kwamen 345 bemanningsleden van De Ruyter om het leven. Er werden 109 overlevenden als krijgsgevangenen meegenomen en twee personen werden gered. Hiermee was de strijd in feite beslist. Van de hele vloot van Doorman wisten slechts 4 Amerikaanse torpedobootjagers naar Australië te ontkomen.

Bronnen: F.C. van Oosten, ‘Zeeslag zonder uitzicht’, in: Bericht van de Tweede Wereldoorlog, deeltje 31 ‘Nippon grijpt Indië’, p. 858-863; http://nl.wikipedia.org/wiki/Hr._Ms._De_Ruyter_(1936); http://www.wereldoorlog2.com/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=56); http://nl.wikipedia.org/wiki/Hr._Ms._Java; http://www.go2war2.nl/artikel/1924/Lichte-kruisers-van-de-Java-klasse.htm.